در مورد بندر هوشمند چه میدانید؟ باید ها و نبایدها
در مقالات پیشین کاربرد تگ های RFID در بنادر را مرور کردیم. در این مقاله قصد داریم شما را با بایدها و نبایدهای اتوماسیون در بنادر و گمرکات و بند هوشمند آشنا سازیم.
در چند دهه اخیر فناوری اطلاعات بر موقعیت و عملکرد بسیاری از جوامع، سازمان‌ها و افراد اثرات قابل‌ملاحظه‌ای گذاشته و به‌موازات پیشرفت‌های شگرفی که در این زمینه به وجود آمده است، سرنوشت آن‌ها بیش از گذشته به فناوری گره‌خورده و بدیهی است که در چنین موقعیتی، شناخت تأثیرات فناوری اطلاعات بر فرایندها اهمیت بیشتری می‌یابد.
صنعت کشتیرانی و خدمات بندری به‌عنوان تأثیرگذارترین صنعت در تجارت بین‌الملل از این تغییرات مستثنا نبوده و همواره به دنبال ارائه خدمات بهتر، سریع‌تر و ارزان‌تر با استفاده از فناوری به مشتریان است. ساخت شناورهای بزرگ‌تر با امکان حمل کالای بیشتر در هر سفر دریایی و همچنین افزایش تقاضا در تجارت جهانی، باعث افزایش اهمیت استفاده از زبان مشترک تبادل اطلاعات و فناوری‌های مدرن در این حوزه شده است. با رشد روزافزون میزان حمل‌ونقل دریایی، صنعت بندری نیازمند بهبود شیوه‌های موجود جهت ارائه خدمات سریع‌تر و دقیق‌تر با ایمنی بالاتر است. بر این اساس می‌توان تصور کرد که به‌زودی و در سال‌های پیش رو شناورهای هوشمند در اسکله‌ها پهلوگیری کنند. این شناورهای جدید، به سیستم‌های هوشمند و مدرن ناوبری مجهز خواهند بود که بنادر پذیرای آن‌ها نیازمند تجهیزات و امکاناتی استاندارد، جهت ارتباط با این ربات‌های غول‌پیکر برای تفهیم اطلاعاتی مانند زمان پهلوگیری، مکان اسکله، زمان تخلیه بار و غیره خواهند بود. شاید تصویری که از هوشمند بودن یک بندر در ذهن متبادر می‌شود بندری بدون حضور عوامل و اپراتورهای انسانی باشد. در چنین شرایطی همه عملیات و تجهیزات به‌صورت خودکار و بدون دخالت نیروی انسانی مدیریت می‌شوند.
البته این‌ها همه واقعیت‌های یک بندر هوشمند را در برنمی‌گیرد؛ تعریف پایه برای یک بندر هوشمند، استفاده از اطلاعات موجود و تحلیل آن‌ها برای افزایش سرعت و دقت در انجام عملیات بندری است. در چنین بندری راهبران بندر می‌توانند با کمک اطلاعات ثبت‌شده به‌صورت دقیق پهلوگیری شناورها را برنامه‌ریزی کنند و در اختیار اپراتورها قرار دهند و یا از محل قرارگیری بار و کانتینر در انبار و محوطه مطلع شوند و در اختیار راننده کِشنده‌ها قرار دهند و یا با دریافت اطلاعات لحظه‌ای از عملیات بندری، وضعیت بندر و ترمینال را رصد کنند یا اینکه وضعیت یک بارنامه یا کانتینر را از هر نقطه‌ای ردگیری کنند. این مثال‌ها نمونه‌ای از کارهای اولیه‌ای است که می‌تواند در یک بندر هوشمند با توجه به استاندارد‌های GS1 انجام شود. یکی از شیوه‌های موردتوجه در بنادر بزرگ دنیا، راه‌اندازی همین نوع از اتوماسیون تجهیزات بندری است، به‌طوری‌که تمامی کارها با کمترین دخالت انسانی و از طریق اتاق کنترل از راه دور انجام شود.
با ورود یک شناور، تجهیزات هوشمند با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده به کمک الگوریتم‌های پیچیده ریاضی، کار خود را برای تخلیه یا بارگیری شناور آغاز می‌کنند؛ آن‌ها طبق این برنامه حرکت می‌کنند و در زمان مشخص خود را به کشتی می‌رسانند، بار خود را تحویل می‌گیرند و به محلی که برای آن‌ها مشخص‌شده حمل می‌کنند. این برنامه‌ریزی از پارامترهای متعددی مانند زمان ورود یا خروج شناور، وضعیت محل تخلیه، ترافیک مسیر، وضعیت مسیر حمل، وضعیت جوی و غیره تأثیر می‌گیرد. حال اگر یکی از این عوامل به‌درستی مشخص نشوند یا اطلاعات صحیحی از آن‌ها در اختیار نباشد، عملاً برنامه‌ریزی با چالش مواجه می‌شود؛ بنابراین عوامل زیادی مانند سیستم‌های اطلاعاتی، نحوه جمع‌آوری اطلاعات، سطح جمع‌آوری و نحوه گردش آن‌ها، سازمان‌های مرتبط، نوع تجهیزات هوشمند، زیرساخت‌های ابنیه بندری و غیره در اتوماسیون کردن یک بندر دخیل هستند. زمانی که سیستم‌های نرم‌افزاری زیادی در ارتباط با یکدیگر، برای تولید اطلاعات در سطوح مختلف یک بندر باهم در حال فعالیت می‌باشند، ابتدا باید به شریان اطلاعات و نحوه گردش آن، میزان تولید و صحت‌وسقم آن توجه کرد؛ بنابراین درصورتی‌که بتوانیم شریان اطلاعات عملیات بندری را بدون نقصان و کاستی در بین عوامل مختلف تأثیرگذار در عملیات بندری به اشتراک بگذاریم و به‌آسانی سیستم‌های مختلف را بدون پیچیدگی اطلاعاتی به هم مرتبط کنیم، توانسته‌ایم آن بندر را در آینده به سمت اتوماسیون پیش ببریم. در غیر این صورت اتوماسیون و هوشمند سازی باعث سردرگمی بیشتر و کندی در عملیات بندری می‌شود.
استاندارد‌های جهانی GS1، استاندارد‌های کاربردی و عملیاتی هستند که در این زمینه کمک شایانی به بندرگاه‌های کشورهای پیشرفته کرده‌اند. هوشمند کردن بنادر ایران همواره از اهداف مدیران بنادر کشور بوده است. آن‌ها در سال‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای رسیدن به این هدف کرده‌اند. در این سال‌ها سیستم‌های مختلف نرم‌افزاری با کمک متخصصان ایرانی در بنادر راه‌اندازی شده‌اند.
انجام کارهای بسیار ارزشمند در این بخش با توجه به رشد روزافزون فناوری در جهان و بهره‌برداری شرکای تجاری بینالمللی از این فناوری‌ها، سبب می‌شود تا صنعت بندری ایران نیز همراه با تحولات بینالمللی خود را به‌روزرسانی کند تا قادر به ارائه خدمات بهتر به مشتریان جهانی خود باشد. بر این اساس و باوجود توسعه فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیا، داده‌های بزرگ، بلاک چَین، تجهیزات هوشمند و غیره که بر اساس استاندارد‌های GS1 عملیاتی می‌شوند، در سال‌های آتی در حمل‌ونقل دریایی دنیا، بنادر کشور نیازمند ایجاد بسترهای لازم برای تعامل با این فناوری‌ها در دنیا خواهند بود. ما نیازمند توسعه زیرساخت‌های بندری در بخش سخت‌افزار و نرم‌افزار در سال‌های آینده برای روبه‌رو شدن با این تغییرات هستیم. در آینده یک نوع یکپارچگی اطلاعات در حمل‌ونقل دریایی با توسعه بانک‌های اطلاعات مبتنی بر تکنولوژی بلاک‌چین (Blockchain) به وجود خواهد آمد و ممکن است، سیستم‌های فعلی دریافت اطلاعات مانیفست از خطوط کشتیرانی که به‌صورت فایل متنی است، کاربرد خود را از دست بدهند. کانتینرهای هوشمند، شناورهای هوشمند، تجهیزات متصل به اینترنت و غیره همه اتفاقاتی هستند که شرکای تجاری ما در دنیا از آن‌ها برای بهبود کسب‌وکار خود استفاده خواهند کرد. ازاین‌رو ما باید بتوانیم در آینده به یک شناور هوشمند، خدمات بندری ارائه کنیم و یا به یک کانتینر هوشمند متصل شویم و آخرین وضعیت آن را به‌روز کنیم و در یک‌کلام باید قادر به استفاده از بانک‌های اطلاعاتی جدید توزیع‌شده در حمل‌ونقل دریایی باشیم.
وزیر راه‌وشهرسازی وقت در مورد هوشمند سازی بنادر می‌گوید: هوشمند سازی بنادر قدرت رقابت‌پذیریمان را افزایش می‌دهد و همچنین در بحث لجستیک و اینکه بدانیم سهم ما از لجستیک بینالمللی چیست هنوز عقب هستیم. بنادر نیاز به شرکت‌های لجستیکی بینالمللی دارند. البته کمک به ایجاد شرکت‌های لجستیکی ممکن است وظیفه مستقیم سازمان بنادر نباشد اما نقش بسزایی در ایجاد بنگاه‌های لجستیکی بینالمللی دارد.
وزیر راه و شهرسازی به موضوع هوشمند سازی بنادر اشاره کرد و بابیان اینکه در این بخش کارهای خوبی انجام‌شده است گفت: اگر بتوان از فناوری‌های نوین استفاده کرد قدرت رقابت‌پذیری ما افزایش پیدا می‌کند و بر همین اساس ضرورت داشتن بنادر هوشمند یک‌بار دیگر خود را نشان می‌دهد.
اتوماسیون بنادر و گمرکات
بندرگاه‌های کشور، ناگزیر از حرکت به سمت هوشمند سازی هستند؛ زیرا در غیر این صورت همچنان در برخی از مباحث بندری و دریایی نسبت به کشورهای منطقه و پیشرفته عقب خواهیم ماند. البته این نقصان نمی‌تواند سال‌های طولانی ادامه پیدا کند. زیرابه این ترتیب کشتی‌ها و بنادر کشور از صحنه بینالمللی خارج می‌شوند، این موضوع به ضرر اقتصاد ملی و نقش ایران در منطقه است. استفاده از استاندارد‌های بینالمللی GS1 یک راه‌حل و ابزار ایده آل برای هوشمند سازی بندرگاه‌های کشور است. این استاندارد‌ها موردقبول اکثر کشورهای دنیا قرارگرفته‌اند و تبدیل به زبان مشترک تجارت در سرتاسر جهان شده‌اند.
خوشبختانه در کشور ما در سال‌های اخیر گام‌های خوبی در زمینه هوشمند سازی برداشته‌شده است و نقشه راه دولت الکترونیک که در دولت فعلی تصویب و ابلاغ‌شده بسیار مناسب است. همچنین در سال‌های اخیر فعالیت مناسبی بر روی بررسی استاندارد‌های GS1 در این حوزه شده است که با بومی‌سازی آن می‌توان بنادر کشور را هوشمند کرده و زنجیره‌های تأمین داخلی را به زنجیره‌های تأمین بینالمللی متصل کرد. بر اساس این نقشه راه بسترهای امن تبادل الکترونیکی اطلاعات، سیستم‌ها، روش‌ها، جایگاه سازمان‌ها و مراحل ایجاد بستر مشخص‌شده که بر اساس این نقشه راه هر یک از دستگاه‌ها باید دارای قوانین و مقررات و نقشه راه باشند. در این میان سازمان‌ها و بخش‌های دریایی کشور نیز باید برمبنای این نقشه راه اقدامات لازم را انجام دهند. در پایان باید گفت اگرچه برخی از کارشناسان اعتقاددارند با هوشمند سازی نیروی انسانی تهدید نمی‌شود، بلکه مهارت‌ها جابه‌جا می‌شود.